ژاپن مُسن، آینه عبرت ایران

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ پژوهشگران حوزه جمعیت بر این باورند حال و روز جمعیت جهان مساعد نیست و در این میان ژاپن در نسبت بدهی عمومی به تولید ناخالص بدهکار ترین کشور جهان است.

راهبرد و سیاست گذاری این کشور در دو دهه گذشته این بود که فناوری را جایگزین نیروی انسانی کند و درنهایت زمانی به نادرست بودن این راهبرد پی برد که با سقوط شدید نرخ باروری مواجه شده بود.

امروز سالمندترین کشور جهان ژاپن است و ایران با 11 درصد سالخوردگی جزو کشورهای میانسال به شمار می رود

صالح قاسمی، پژوهشگر جمعیت در گفت وگو با «راهبرد معاصر» درباره آمار جمعیت و نرخ باروری و سالمندی در کشورهای دنیا و اینکه وضعیت ایران و ژاپن در این میان چگونه است، گفت: سالخوردگی جمعیت در جهان روندی عمومی است، ولی روند سالخوردگی جمعیت در ایران دو ویژگی خاص و منحصر به فرد دارد؛ نخست، اینکه سرعت سالخوردگی جمعیت کشورمان بسیار بالاست و می توان گفت رکورد سالمند شدن جمعیت ایران در دنیا بی نظیر است. دوم، اینکه کشورهای جهان بعد از روند صنعتی شدن، مدرنیته و پیشرفت اقتصادی سالخورده می شوند، اما جمعیت ایران پیش از رسیدن به پیشرفت، صنعتی و تبدیل شدن به کشوری مدرن سالمند می شود که این موضوع پیامدهای سالمندی را برای ایران چندین برابر می کند.

وی افزود: امروز سالمندترین کشور جهان ژاپن است و ایران با 11 درصد سالخوردگی جزو کشورهای میانسال به شمار می رود. کشورمان جزو کشورهای در حال گذار مرحله دموگرافیک از جوانی به میانسالی و سالمندی است، اما تمام این فرآیند در 30 سال آینده رخ می دهد. کشورهای دیگر در 130 سال روند سالخوردگی جمعیت را طی کردند، اما ایران این مسیر را در 25 الی 30 سال طی خواهد کرد و سرعت سالخورده شدن ایران در جهان رکورد خواهد زد.

این پژوهشگر جمعیت درباره اینکه چرا عنوان می شود ژاپن در نسبت بدهی عمومی به تولید ناخالص بدهکارترین و سالمندترین کشور جهان است، تأکید کرد: ما یک مفهوم اقتصادی داریم که در واقع بدهی عمومی دولت به مردم نسبت با درآمد و تولید ناخالص است، یعنی اینکه کشور سالانه چقدر درآمد و چقدر بدهی دارد. در نسبت بدهی و درآمد ناخالص ملی و تولید ناخالص ملی ژاپن امروز بدهکارترین کشور جهان است، زیرا سالمندترین کشور جهان به شمار می رود و درصد بسیار زیادی از جمعیت این کشور در سنین بازنشستگی هستند؛ یعنی بدون اینکه کار کنند، باید مستمری دریافت کنند.

وی با بیان چالش توکیو با تأمین مستمری بازنشستگان گفت: اگر ژاپن نتواند مبالغ را تأمین کند، باید بدهی انباشته ایجاد شود؛ لذا ژاپن به بدهکارترین کشور جهان تبدیل و از روند رقابت‌های اقتصادی و فناوری خارج می شود. می توان گفت، در سال های آینده ژاپن تکنولوژیک و صنعتی و مدرن دیگر ژاپن سابق نخواهد بود.

قاسمی در پاسخ به این سأال که چه سیاست هایی باعث شده ژاپن امروز در زمره نخستین کشورهای با جمعیت بالای سالمند قرار بگیرد، عنوان کرد: از عواملی که باعث شد ژاپن به این سمت برود می توان به ریشه‌های فرهنگی، سبک زندگی، رفتن به سوی الگوی کم فرزندی و تک فرزندی و در کنار آن هوشیار نبودن سیاست‌مداران این کشور و مهم تر از همه سیاست غلط یاد کرد که در دو دهه در ژاپن در دستورکار قرار گرفته بود.

اگر تجربه ژاپن را کاملاً مطالعه و آن را با تحولات جمعیتی ایران مقایسه کنیم، متوجه خواهیم شد باید چاره‌ای بیندیشیم، زیرا بسیاری از تحولات شاخص‌ها جمعیت شناختی ایران شبیه سه یا چهار دهه گذشته ژاپن است

وی افزود: با سیاست غلط دولت ژاپن امید به زندگی و زاد و ولد کاهش یافت، مشابه سیاست خطرناکی که بعضاً در ایران دنبال می شود. ژاپن که متوجه به هم ریختگی هرم سنی کشورش شده بود، تصور کرد می تواند با داشتن فناوری ‌های مدرن و با درنوردیدن مرزهای علم جهان با استفاده از ربات، فناوری ‌های مدرن را جایگزین نیروی انسانی کند. دو دهه به دنبال این سیاست بود و بعد از این مدت نه تنها مسئولان این کشور به صراحت اعلام می کنند سیاستشان غلط بود، بلکه تأکید می کنند فناوری به هیچ وجه جایگزین نیروی انسانی خلاق و پویا نیست؛ بلکه در خوشبینانه ترین حالت مکمل نیروی انسانی است.

این پژوهشگر جمعیت گفت: مقایسه همه شاخص‌ ها میان ایران و ژاپن درست نیست، زیرا بسیاری از تفاوت‌های محسوس در منابع طبیعی مانند نفت، گاز، آب و... وجود دارد؛ همانطور که در نوع مدیریت و سبک زندگی و تعریف خانواده و کارکردهای فرهنگی خانواده و... این موضوع مقابل مشاهده است.

وی افزود: این نکته که ژاپن با راهبرد غلط امروز از چرخه رقابت‌های اقتصادی خارج شده و بسیار آسیب دیده، درس عبرت بزرگی برای دنیاست که باید سیاست‌های جمعیتی را به موقع، جامع، دقیق و علمی طراحی کرد. تصور می کنم اگر تجربه ژاپن را کاملاً مطالعه و آن را با تحولات جمعیتی ایران مقایسه کنیم، متوجه خواهیم شد باید چاره‌ای بیندیشیم، زیرا بسیاری از تحولات شاخص‌ها جمعیت شناختی ایران شبیه سه یا چهار دهه گذشته ژاپن است.